Kıymetli okurlarım bu hafta, yörede oynanan oyunlara eşlik eden sazlarla ilgili son yazımı yazacağım. Hadi gelin başlayalım…
KAVAL
"Karadeniz bölgesinde dilli ve dilsiz olmak üzere iki çeşit olan kaval, 30-40 cm. uzunluğunda olup şimşir ağacın-dan yapılır."1 Daha ziyade çobanlar tarafından çalınır. Önde 7 arkada 1 olmak üzere yedi deliği vardır.
Dili Kaval iki şekildedir.
a- Diatonik perdeli (Halk arasında dilli düdük de denilmektedir.)
b- Kromatik perdeli (Halk arasında çoban kavalı denmektedir.) Dilsiz Kaval da iki şekildedir.
a- Diatonik perdeli b-Kromatik perdeli
BAĞLAMA
Halk türkülerinin değişmez sazıdır. Halk arasında yaşayan Divan Sazı, Meydan Sazı, Çöğür, Kara Düzen, Bozuk Bağlama, Tambura, Cura, Cura Bağlama, Irızva, Bulgari, Yelteme gibi bölge bölge değişen isimler “Bağlama Ailesi” olarak adlandırılır. Bağlama, ses ve perde düzeni bakımından son derece esnek olup, 2,5 oktavlık ses genişliğine sahiptir.
Bağlamada teller çeşitli aralıklarla düzenlenmek suretiyle zengin bir akort sayısına erişilmiştir. Bugün halk arasında dört düzen şekli yaşamaktadır.
a- Bağlama Düzeni (Re-Sol-La ve La-Re-Mi)
b- Bozuk Düzen (La-Re-Sol ve Mi-La-Re)
c- Misket Düzeni (La-Re-Fa diyez)
d- Müstezat Düzeni (La -Re-Fa)
Bağlamanın gövdesi sapına oranla çok büyüktür. Saplı tezeneli sazların yapımında genellikle dut ağacı kullanılır.
Tezeneye Anadolu’da, “Tezgene, Tazene, Tarzene, Mızrak, Çekü, Serpene, Büdene, Kesene, Taziyane, Pena” adı verilmektedir. Tezene eskilerde kiraz kabuğundan yapılırdı.
TULUM
Daha çok Rize ve Artvin illerinde görülür. Tulum-Zurna adıyla da bilinir. Oğlak derisinin tüyleri temizlendikten sonra ayakları yukarı kısmından kesilir ve deliklerden ikisi, hava kaçırmayacak şekilde sıkıca bağlanır. Tabi ki ön ve arka delikler de kapatılır. Geriye kalan sağ ön ayak ile sol arka ayaklardan, sağ ön ayağa tahta boru, arka ayağa da üstü delikli iki boru bağlanır. Böylece meydana gelen alete "Tulum- Zurna" adı verilir. Sağ ön ayağa bağlanan ve ağızlık vazifesini gören tahta borudan üflenerek tulum şişirilir. Delikli borulardan ses çıkmaya başlar. Bu perdeler parmakla idare edilmek suretiyle istenilen hava çalınır.
LEĞEN
İçinde öteberi ya da el yıkanan, madenden yayvan kap.
BAKRAÇ
Çoğu bakırdan yapılan küçük kova:Kuyu bakracı. Süt Bakracı
KUFA
Tahtadan yapılmış, içerisine yiyecek – içecek konula bilen bir tür kazan.
GÜĞÜM(GÜGÜM)
Bakırdan yapılmış su kabı.
SİNİ
Üzerinde yemek sahanlarını taşımaya yarayan ya da sofra işini gören bakır yada pirinçten yapılmış büyük tepsi.
KAZAN
Çok miktarda yemek pişirmeye veya bir şey kaynatmaya yarar büyük, derin ve kulplu kap.
YARARLANILAN KAYNAKLAR
CİHANOĞLU, Selim; “Trabzon’da Oynanan Horonlar”, Eser Ofset, Trabzon, Kasım 1997
CİHANOĞLU, Selim; “Kemençe Metodu” T.C. Trabzon Valiliği il Kültür Müdürlüğü Yayınları, Eser Ofset Matbaası, Trabzon, Ağustos,1998
CİHANOĞLU, Selim; “Doğu Karadeniz Bölgesinde Oynanan Horonlar, Karşılamalar, Barlar ve Halaylar” T.C. Trabzon Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Efsane Reklamcılık Yayıncılık, İstanbul, Aralık 2004
“Türkçe Sözlük,” Türk Dil Kurumu Yayınları, Sayı:403, Bilgi Basımevi, Ankara,1974
Selim CİHANOĞLU
Başöğretmen Halkbilimci Araştırmacı- Yazar
Koleksiyoner
